Ο τρόπος που κινείται και αποφασίζει ο Ντόναλντ Τραμπ τόσο στην Ουκρανία και τον πόλεμο που βρίσκεται σε εξέλιξη με τη Ρωσία για τέταρτο χρόνο όσο και στην εμπορική αντιπαράθεση με την Κίνα, μαρτυρά τη νέα κοσμοθεωρία του Αμερικανού προέδρου για το παγκόσμιο status quo. Σε δημοσίευμα τους οι New York Times αναφέρονται στο όραμα του Ντόναλντ Τραμπ για έναν κόσμο με τρεις κυρίαρχες δυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία και Κίνα), που χωρίζουν τον πλανήτη σε ζώνες επιρροής και αποφασίζουν για το μέλλον οποιασδήποτε χώρας. Το νέο αυτό… σύμπαν του Τραμπ έρχεται να ανατρέψει τις παραδοσιακές διεθνείς σχέσεις, εγείροντας παράλληλα ερωτήματα για τη σταθερότητα και την ασφάλεια σε παγκόσμιο επίπεδο από τη στιγμή που φαίνεται να δίνεται προβάδισμα στο Θουκυδίδειο «δίκαιο του ισχυρού». Τα όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία αποτελούν το κατάλληλο πάτημα για τους θιασώτες του αναθεωρητισμού, οι οποίοι ελπίζουν ότι μπορούν με τη δύναμη των όπλων να αλλάξουν τον χάρτη των συνόρων, αδιαφορώντας για το Διεθνές Δίκαιο και τις διεθνείς συμφωνίες.
Η προσέγγιση του Τραμπ στον πόλεμο στην Ουκρανία συνάδει με την έννοια των σφαιρών επιρροής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες συνομιλούν με μια άλλη μεγάλη δύναμη -τη Ρωσία- για το πώς θα καθορίσουν τα σύνορα μιας μικρότερης χώρας, την ώρα που προσπαθούν να ελέγξουν τους φυσικούς πόρους (σ.σ. ουκρανικά ορυκτά). Παράλληλα, ο Αμερικανός πρόεδρος προτείνει όρους διευθέτησης που ωφελούν κυρίως τον επιτιθέμενο, συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης από τις ΗΠΑ της ρωσικής κυριαρχίας στην Κριμαία και της αναγνώρισης της ρωσικής κατοχής στα Κατεχόμενα της Ουκρανίας (Ντονμπάς, Ζαπορίζια, Χερσώνα). Διεθνείς αναλυτές επισημαίνουν ότι η συγκεκριμένη στάση του Τραμπ αντικατοπτρίζει το όραμα του Αμερικανού προέδρου για τη «νέα τάξη πραγμάτων», που ανατρέπει άρδην παγιωμένες αξίες δεκαετιών για πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στο μυαλό του Τραμπ
Οι πρόσφατες ενέργειες και δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ αποκαλύπτουν μια φιλόδοξη και συνάμα ανησυχητική γεωπολιτική προσέγγιση, που παραπέμπει σ’ ένα παγκόσμιο σύστημα «σφαιρών επιρροής». Σε αυτό, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και η Κίνα αναλαμβάνουν τον έλεγχο διακριτών γεωγραφικών περιοχών του πλανήτη, ασκώντας επιρροή κατά το πρότυπο του 19ου αιώνα και της Αποικιοκρατίας. Αν και η ρητορική του Τραμπ διατηρεί το ύφος του διαπραγματευτή που αναζητά συμφωνίες, ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν ότι πίσω από τις κινήσεις του υπάρχει μια πολύ πιο συστηματική στρατηγική επαναπροσδιορισμού της παγκόσμιας τάξης.
Σε συνεντεύξεις και δηλώσεις του, ο Τραμπ παρουσιάζει τις ΗΠΑ ως ένα «γιγαντιαίο, όμορφο κατάστημα» στο οποίο όλοι θέλουν να έχουν πρόσβαση, προβάλλοντας το αμερικανικό οικονομικό και στρατηγικό βάρος ως εργαλείο επιρροής. Στο ίδιο πνεύμα επιδιώκει τη βελτίωση των εμπορικών σχέσεων με τη Ρωσία, παρά τον πόλεμο στην Ουκρανία, και προσεγγίζει τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ για εξομάλυνση των εντάσεων. Όμως, πέρα από τη διπλωματική ρητορική, διαφαίνεται μια βαθύτερη πρόθεση: Να θεμελιωθεί ένας νέος παγκόσμιος καταμερισμός ισχύος, με αυστηρά καθορισμένα γεωπολιτικά όρια.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Τραμπ έχει ήδη φροντίσει να διατυπώσει κατά διαστήματα προκλητικές προτάσεις, όπως την αγορά της Γροιλανδίας από τη Δανία, την προσάρτηση του Καναδά και την αποκατάσταση του αμερικανικού ελέγχου στη Διώρυγα του Παναμά. Αυτές οι κινήσεις, που αρχικά αντιμετωπίστηκαν ως «γραφικές» ή «ακραίες», αποκαλύπτουν μια ξεκάθαρη στρατηγική επιρροής στο δυτικό ημισφαίριο, με στόχο την εδραίωση της αμερικανικής κυριαρχίας στην περιοχή. Ωστόσο, οι αντιδράσεις από τις ενδιαφερόμενες χώρες υπήρξαν σφοδρές. Η Γροιλανδία απέρριψε κατηγορηματικά την ιδέα του αμερικανικού ελέγχου, ενώ ο Καναδάς, υπό τον νέο πρωθυπουργό Μαρκ Κάρνεϊ, στράφηκε εναντίον του Αμερικανού προέδρου.
Παράλληλα, ο Τραμπ διατηρεί στενές και συχνά θερμές σχέσεις με αυταρχικούς ηγέτες όπως ο Βλαντίμιρ Πούτιν και ο Σι Τζινπίνγκ, τους οποίους χαρακτηρίζει «ισχυρούς» και «έξυπνους φίλους». Στο ζήτημα της Ουκρανίας, ο Τραμπ εμφανίζεται διατεθειμένος να αποδεχτεί τη ρωσική κυριαρχία σε περιοχές της χώρας, προωθώντας μια ειρηνευτική πρόταση που θυμίζει τον διαμελισμό μικρών κρατών από μεγάλες δυνάμεις στις εποχές των αυτοκρατοριών. Μάλιστα, φαίνεται να διαπραγματεύεται αμερικανική πρόσβαση σε ουκρανικούς φυσικούς πόρους ως αντάλλαγμα για μια τέτοια συμφωνία.
Make America Great Again
Αναλυτές επισημαίνουν ακόμη ότι ο Τραμπ ενδέχεται να προσπαθεί να αποκαταστήσει μια… ξεθωριασμένη αίσθηση εθνικού μεγαλείου μέσω της επέκτασης της αμερικανικής σφαίρας επιρροής. Αν και κάποιοι πρώην συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι δεν διαθέτει συνεκτικό όραμα εξωτερικής πολιτικής, οι πράξεις του δείχνουν το αντίθετο. Η προσπάθεια δημιουργίας επιρροής από τον Αρκτικό Κύκλο ως τη Νότια Αμερική, σε συνδυασμό με την αποδυνάμωση των παραδοσιακών συμμαχιών (βλέπε Ευρώπη), σκιαγραφεί ένα σχέδιο ανακατανομής της παγκόσμιας ισχύος.
Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, παρότι θεωρείται πιο… παραδοσιακός στις απόψεις του, έχει ταξιδέψει συστηματικά σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής για την ενίσχυση της αμερικανικής παρουσίας. Έχει διαπραγματευτεί με ηγέτες όπως ο Ναγίμπ Μπουκέλε στο Ελ Σαλβαδόρ, προσπαθώντας να δημιουργήσει mega φυλακές για μετανάστες που θα επιστρέφονται από το αμερικανικό έδαφος, καθώς και να εξασφαλίσει τα αμερικανικά συμφέροντα σε λιμάνια του Παναμά. Ο Ρούμπιο, πάντως, αρνήθηκε δημόσια ότι γίνεται λόγος για δημιουργία «σφαιρών επιρροής», επιμένοντας στη διατήρηση στρατηγικών συμμαχιών με χώρες της Ασίας, όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και οι Φιλιππίνες.
Παρ’ όλα αυτά, η προσέγγιση του Τραμπ στον πόλεμο της Ουκρανίας, που περιλαμβάνει συνομιλίες με τη Ρωσία για τον καθορισμό των συνόρων μιας άλλης χώρας και την εξασφάλιση φυσικών πόρων, αντικατοπτρίζει την κλασική λογική των σφαιρών επιρροής. Η προσέγγιση αυτή προκαλεί σοβαρά ερωτήματα για την ακεραιότητα των κυρίαρχων κρατών και την τύχη της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων. Σε κάθε περίπτωση, η γεωπολιτική φιλοδοξία του Τραμπ εγείρει αμφιβολίες για τη σταθερότητα του διεθνούς συστήματος. Αν και οι ΗΠΑ διαθέτουν ακόμη τη στρατιωτική και οικονομική ισχύ για να διεκδικήσουν ηγετικό ρόλο, η επιδίωξη μονομερούς κυριαρχίας και συμφωνιών με άλλες μεγάλες δυνάμεις εις βάρος μικρότερων κρατών κινδυνεύει να υπονομεύσει την πολυμερή τάξη που στήριξε τη διεθνή ασφάλεια για δεκαετίες. Η ιδέα ενός κόσμου «τριών δυνάμεων» μπορεί να εξυπηρετεί τα πολιτικά αφηγήματα του Τραμπ, όμως παραμένει μια βαθιά αμφιλεγόμενη πρόταση για την παγκόσμια σταθερότητα και ειρήνη, καταλήγει το δημοσίευμα των New York Times.
